Tarihte bugün: 20 Ağustos

Sovyet devrimi liderlerinden Leon Troçki, 1940 yılında Stalin'in bir ajanı tarafından öldürüldü.

Leon Davidoviç Troçki (Rusça ismiyle Leyba Davidoviç Bronştayn), 7 kasım 1879'da bugünkü Ukrayna'nın Yanovka kentinde doğdu. 20 ağustos 1940'ta Meksika'nın Coyoacan kentinde öldürüldü.

Yanovka'da küçük toprak sahibi bir Yahudi ailesinin çocuğu olarak doğdu. 1902 yılından itibaren Troçki adını kullanmaya başladı.

1917 Ekim Devrimi'nin önde gelen isimlerindendi. Sovyetler Birliği'nin kurulmasında, ihtilal sonrası iç isyanların ve ayaklanmaların bastırılmasında birinci derecede rol oynadı.

Kızılordu'nun kurucusu olarak kabul edilir ve Lenin'den sonra SSCB'nin en güçlü ikinci adamı olmuştur. Lenin'in ölümünden sonra Stalin ile giriştiği iktidar mücadelesini kaybetmiş ve ülkeyi terk etmek zorunda kalmıştır.

Ailesi Yahudi olmasına rağmen evde konuşulan dil Rusça ve Ukraynacaydı. Dokuz yaşındayken Odessa'da bulunan teyzesinin yanına giderek burada eğitim gördü. Daha sonra eğitimine devam etmek gayesiyle Nikolayev'e gitti.

Matematik ve hukuk alanında yüksek öğrenim yaptı. Öğrenciliği sırasında sosyal demokrat çevrelerle temasa geçti ve devrimci gruplara dahil oldu. Marksizm görüşünü benimsedi.

Bu fikirlerin etkisiyle, Güney Rusya İşçi Birliği adlı gizli bir örgütün kurucuları arasında yer aldı. 1898'de örgüt üyeliği nedeniyle Çarlık polisi tarafından yakalanarak hapsedildi ve 2 yıl tutuklu kaldı.

Hapis hayatından sonra Sibirya'ya sürgüne yollandı. Troçki takma adını bu sıralarda kullanmaya başladı. Yaklaşık 2 yıl da sürgün kaldıktan sonra firar ederek önce Viyana'ya, sonra Londra'ya gitti, burada Lenin'le buluştu.

Bir yıl sonra Londra'da toplanan Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin kongresine katıldı. Bu kongrede, parti içinde Bolşevikler ve Menşevikler olmak üzere iki hizip oluştu.

Bolşevik Lenin'e karşı Troçki Menşevik kanatta yer aldı. Ancak, 1 yıl sonra Menşeviklerin görüşlerine katılmadığını belirterek Lenin'in yanına geçti.

1897'de mücadeleye Narodnik (halkçılık hareketi) düşüncelerini savunarak atıldı. Sürgünde okuduğu Marksist klasiklerin etkisiyle kendini sosyal demokrat olarak ilan etti. 1917'de ülkeye döndüğünde Bolşevik Parti'ye yakın bir tutum aldı.

Rusya'ya döndükten sonra Petrograd Sovyeti Başkanlığına seçildi. Bu sıfatıyla Rus ihtilalinin alt yapısının hazırlanmasında, ayaklanmaların örgütlenmesinde ve yönetiminde aktif ve önemli bir rol üstlendi.

İhtilalin gerçekleşmesinde ve Rus Çarlığı'nın yıkılmasında büyük pay sahibi olanlardan biri oldu. Devrim sonrasında Lenin'in önemli adamlarından biriydi. Önce Dışişleri, daha sonra Savaş Bakanlığına getirildi.

En önemli faaliyeti ise Kızılordu'ydu. Başkumandan sıfatıyla Kızılordu'nun kurulması görevi kendisine verildikten sonra bunu gerçekleştirdi. İhtilal sonrası meydana gelen karışıklıklar ve iç ayaklanmalar boyunca orduyu idare etti.

Komünist Enternasyonal'in kurulmasında da önemli rol oynadı. İlk beş kongrenin programları ve bildirileri onun tarafından hazırlandı.

Sorunların çözümünde sergilediği farklı tutum ve fikirleri yüzünden parti çoğunluğuyla ters düştü. Sendikaların devletleştirilmesini ve devlete bağımlı bir şekilde faaliyet göstermelerini savundu.

Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı'nın yenilgisini onaylayan Brest-Litovsk Antlaşması'nı Rusya adına Troçki imzaladı. Bu antlaşma ile Rusya, 1878'de ele geçirdiği Kars, Ardahan ve Batum'u Osmanlı'ya geri veriyordu.

Lenin'in 1924'te ölümünden sonra Stalin ile iktidar mücadelesine girişti. Bu mücadelede giderek güç kaybetti ve teker teker elinde bulunan yetkilerini kaybetti. Savaş Komiserliği görevinden alındı.

Siyasi Büro ve sonra Komünist Enternasyonal Yürütme Kurulu Merkez Komitesi'nden alındı. Taraftarlarının St. Petersburg'da sokak gösterileri yapmalarından sonra parti üyeliğinden atıldı. Böylece 2 yılda tüm yetkileri elinden alındı.

1927'de yapılan 15'inci Komünist Kongre'de parti üyeliğinden atıldı ve sürgün hayatı Kazakistan'da Alma Ata yakınlarındaki Semyonov-Tiyanşansky bölgesinde başladı. Sürgün hayatı sırasında 26 yaşındaki Nina'yı kaybetti.

18 ocak 1929'da Sovyet Ceza Kanunu'nun 58/10 maddesine göre karşı devrimcilik ve yasadışı Sovyet partisi kurmak suçlamasıyla SSCB'den kovuldu. 1929-33 yılları arasında İstanbul Büyükada'da sürgün yaşadı.

Kaldığı yer çok sıkı güvenlik önlemleriyle korundu. Düzenli olarak balığa çıkardı, yemek seçmez, sigara içmez yanında da içilmesine izin vermezdi. Sakin bir hayat sürdü, bu sırada bazı hatıra ve düşüncelerini kaleme aldı ve yayımladı.

Bu anlamda İstanbul yılları onun için verimli geçtiği gibi onun için olaylar da oldu. 20 şubat 1932'de Stalin tarafından Sovyet vatandaşlığından atıldığında İstanbul'daydı.

İstanbul'da, 'Sürekli Devrim', 'İspanya Devrimi', 'Stalin Grubunun Hatası', 'Rus Devrimi Tarihi', 'Rus Devrimi Savunmada', 'Çin Devriminin Sorunları' isimli kitaplarını yazdı.

17 temmuz 1933'te aldığı vizeyle Fransa'ya giden Troçki burada 2 yıl kaldı ve sınırdışı edildi. Sonra Norveç'e gittiyse de burada da 2 yıl kaldıktan sonra terk etmek zorunda kaldı. 9 ocak 1937'de Meksika'ya sığındı.

1940 yılında GPU ajanı olan Ramon Mercader adlı Stalinist bir İspanyalı, gazeteci kılığında, röportaj yapmak bahanesiyle kaldığı evine gitti. Fırsatı bulduğu bir sırada, başına kazmayla vurarak Troçki'yi ağır yaraladı.

Troçki saldırganla boğuştuğu sırada odaya giren korumaları Mercader'e saldırdı. Troçki korumalarına, "onu öldürmeyin, anlatacak bir hikayesi var" diye seslendi. Aldığı yaranın etkisiyle ertesi gün öldü.

Günün diğer önemli olayları

1462: Cebelitarık, İspanyollar tarafından zapt edildi.
1516: Gaziantep, Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı ordusunca feth edildi.
1625: Fransız oyun yazarı Thomas Corneille doğdu.
1921: Uluslararası Atletizm Federasyonu kuruldu. Önceki tüm en iyi dereceler dünya rekoru olarak tescil edildi.
1922: Türkiye Sosyalist İşçi Fırkası kuruldu.
1922: Hakimiyeti Milliye gazetesinde yanıltıcı bir haber yer aldı: "Mustafa Kemal Paşa, 21 ağustos pazartesi, saat 16.00'da, Çankaya'daki köşklerinde, şehrimiz siyasi ileri gelenlerine bir çay ziyafeti vereceklerdir."
1936: 9 Eylül Panayırı, İzmir Enternasyonal Fuarı adını aldı.
1968: Çekoslovakya, SSCB ve Varşova Paktı ülkelerince işgal edildi. Aleksandr Dubçek ve diğer liberalleşme yanlısı komünist liderler tutuklandı. Sovyet tankları, Prag sokaklarında halkın direnişiyle karşılaştı.
1979: Ankara Bahçelievler'de Türkiye İşçi Partisi üyesi yedi gencin öldürülmelerinden sanık sekiz ülkücünün yargılanmasına başlandı.
1979: Şair Ömer Faruk Toprak, 59 yaşında hayata veda etti.
1982: Hakkındaki 2 ay 27 günlük kesinleşmiş cezası ertelenmeyen Bülent Ecevit, Ankara Merkez Kapalı Cezaevi'ne kondu.
1987: Yüksek Seçim Kurulu radyo ve televizyonda siyasi partiler adına konuşacak kişilerin parti üyesi olmasına karar verdi. Bu karar sonucu Süleyman Demirel, Bülent Ecevit ve diğer yasaklı liderler radyo ve televizyonda konuşamadı.
1988: Irak-İran Savaşı sona erdi.
1990: Türk hafif müziği sanatçısı Ayla Dikmen yaşamını yitirdi.
1991: Cumhuriyet gazetesi sahibi ve başyazarı Nadir Nadi yaşama gözlerini yumdu.
1991: Estonya tam bağımsızlık ilan etti.
1998: Maliye Bakanlığı, kapatılan Refah Partisi'nin malvarlığı incelemeleri sırasında, 1.2 trilyon lira nakit açığı buldu.